Stress, stress en stress

Stress is een verwarrende term voor een allerminst eenduidig begrip.
Het van oorsprong Engelse woord betekent in de Nederlandse vertaling: nadruk, klem(toon) en accent.
In een tweede betekenis verwijst het naar: (in)spanning, en – in de techniek – spanning, druk.
Tenslotte betekent stress: kracht, gewicht.

Vroeger was alles eenvoudiger.
Toen werd de term ‘stress’ alleen in verband gebracht met de techniek: spanning en druk, maar sinds de jaren vijftig de term ook in de medische litatuur opgedoken is de betekenis even complex als beleving ervan.
Een eevoudige definitie is:
Stress is een vorm van spanning die in het lichaam van mensen, dieren of planten optreedt als reactie op externe prikkels en die gevolgd wordt door een bepaald patroon van fysiologische reacties.

In het Nederlands taalgebied is de term ‘stress’ een polysemie, een taalteken ( woord ), dat meerdere betekenissen kan hebben. Dat maakt dat de term, in communicatief gebruik, gemakkelijk tot misverstaan kan leiden. Een therapeut, medicus kan het woord ‘stress’ in een andere betekenis gebruiken, dan waarin de patiënt het verstaat.

Zo zijn er meerdere definities of omschrijvingen van stress in omloop.
Soms wordt de term stress gebruikt als aanduiding van een bepaalde situatie of prikkel. Maar soms wordt onder stress ook de psychische, fysiologische en chemische veranderingen verstaan, die juist hiervan het gevolg zijn.

stress – stressor – stressrespons
Om verwarring tussen beide definities te voorkomen, maakt men daarom wel onderscheid tussen een stressor (de conditie die stress veroorzaakt), en de stressrespons (de reactie op de stressor). Het woord stress duidt dan op het proces dat een gevolg is van de stressor, en tegelijk aanleiding is voor de stressrespons.
In de laatste zin wordt stress in dit artikel ook opgevat.

Er bestaan ook verschillen in opvatting over wat stress veroorzaakt.
Stress kan heel ruim worden omschreven als een reactie op elke prikkel of conditie die spanning veroorzaakt, maar ook in engere zin als een reactie op een negatieve of aversieve prikkel.

In de ruime omschrijving kan dus zelfs een plezierige situatie die spanning oproept, zoals de huwelijksdag of op vakantie gaan, als stress worden opgevat. Ook is er positieve stress als men zich geestelijk en lichamelijk voorbereidt op een wedstrijd, een bijzondere prestatie op het werk enzovoort. Na enige tijd verdwijnt deze spanning weer en keert het lichaam terug in een toestand van rust. Als stress niet in het belang van een persoon is en als een nare gebeurtenis wordt ervaren, spreken we van negatieve stress. Vast staat dat vooral de negatieve spanningen een gevaar vormen voor de gezondheid, omdat zij de grootste en meer langdurige effecten hebben op het centrale en autonome zenuwstelsel.

STRESS
1) kan de druk zijn, die iemand – subjectief – ervaart in zijn leefomstandigheden
2) kan de reactie op de druk zijn, waar iemand mee te maken kan krijgen
3) kunnen de ( normale ) omstandigheden zijn, waar iemand mee te maken heeft
Zo wordt dezelfde term gebruikt voor zowel oorzaak als gevolg.
Vervolgens kan de term ook gebruikt wordt voor een objectieve situatie, waarbij ‘stress’ zowel een positieve als negatieve connotatie kan hebben.

Wanneer een arts/therapeut tegenover een patiënt de term ‘stress’ gebruikt in de betekenis van ‘druk’ ( fysieke oorzaak ) en de patiënt onder stress het affect ( psychisch gevolg ) verstaat, dan is de miscommunicatie een feit.
Arts en patiënt raken verloren en verstrikt in een web van verschillende betekenisgeving.
“Zit het dan tussen mijn oren, dokter?,” is de begrijpelijke reactie van de patiënt, die het fysieke mechanisme van ‘stress’ niet volledig overziet: fysieke oorzaak heeft fysieke gevolgen! en bij gevolg ook mentale gevolgen!

Deze mentale gevolgen kunnen voortkomen uit:
1 ) fysieke prikkels vanuit de directe omgeving, bijvoorbeeld: geuren, geluiden, pijnprikkels
2 ) psychische prikkels: gevoelens van overvraagd worden, gebrek aan eigenwaarde of emoties als angst/verdriet
3 ) sociale problemen: zoals relatieproblemen, privé of op het werk, en sterfgevallen van geliefden.

Het fysieke stress-mechanisme:
De bijnierschors of bijniercortex maakt het hormoon ACTH aan, deze activeert de productie van cortisol.
De hoeveelheid cortisol is in een medisch laboratorium af te lezen in een bloedspiegel.
Angst zet de cortisol productie aan en……….. rust reduceert de hoeveelheid cortisol in het bloed.
Cortisol heeft een directe invloed op het zink en het calcium gehalte in het lichaam. Deze zijn beiden onmisbaar voor de opbouw van onze immunologische weerstand tegen vreemde micro-organismen, ziekte verwekkers.
Cortisol wordt soms het stresshormoon genoemd omdat het vrijkomt bij elke vorm van stress, zowel fysiek als psychologisch. Het zorgt ervoor dat bepaalde eiwitten in spieren worden afgebroken waarbij aminozuren vrijkomen. Hiervan kan glucose (energie) worden gemaakt. Deze energie wordt gebruikt om het lichaam weer terug te brengen in homeostase ( rusttoestand ); op het moment van stress komt adrenaline en noradrenaline vrij om het lichaam alerter te maken en klaar om te vechten/vluchten. Cortisol zorgt ervoor dat dit verlies van energie weer wordt gecompenseerd.

Stress is dus niet per sé iets wat ‘alleen maar’ tussen de oren zit.
Stress gaat gepaard met aantoonbaar fysieke veranderingen in het lichaam en is daarmee direct verbonden met lichamelijk welbevinden; cortisol heeft invloed op emoties, lichamelijke gevoelens die humeur en gedrag bepalen.
Stress doe al of niet tijdelijk een aanslag op dit welbevinden. Langdurige, met name de niet als zodanig onderkende stress, tast de weerstand aan, die op basaal niveau onze gezondheid in tact houdt.
Een bekende reactie op een langdurig verhoogd cortisol niveau is maagklachten ( maagzweer ).
Deze en vergelijkbare klachten worden aangeduid met psychosomatische aandoeningen.

De remedie tegen stress moet vaak gevonden worden in een andere levensstijl of een ander gedragspatroon. Door fysieke en / of psychische prikkels te controleren en interactief sociale problemen leren te hanteren of leren te relativeren. Dit vraagt om bewustwording van je eigen levensstijl of gedragspatronen en kan plaatsvinden met behulp van lifestyle coaches of kritisch zelfonderzoek.
Naast cortisol beïnvloeden ook andere hormonen emoties en gevoelens.
Endorfine en serotonine zijn hormonen, die behoren tot de categorie ‘prethormonen’.
Endorfinen temperen de pijn en geven een aangenaam lichaamsgevoel.
Endorfinen worden opgewekt en aangemaakt bij lachen, goede lichaamsbeweging, diepe ontspanning, voldoende ultra violet licht, tijdens een zwangerschap, gewenste sex en bij massage en acupunctuur.
Serotonine is een stof met een remmende werking. Het heeft invloed heeft op stemming, zelfvertrouwen, slaap, seksuele activiteit en eetlust. Het speelt ook een rol bij de verwerking van pijnprikkels. Speelt een cruciale rol in het beheersen van negatieve emoties en het wegnemen van stress en angst die de seksuele prikkeling kunnen beïnvloeden. Het zorgt voor optimisme en andere positieve gemoedstoestanden die bijdragen tot warmte en intimiteit en gaat daarbij neerslachtigheid tegen.

Neem 8-8-8 in acht!
Een goede afwisseling van activiteiten, rust en slaap draagt bij aan het voorkomen van extreme stress.
Hierbij is de 8-8-8-regel een belangrijke indicator: 8 uur arbeid – 8 uur rust of ontspannende activiteiten – 8 uur slaap.
Bij slapeloosheid is er vaak sprake van een verstoring van de 8-8-8-regel.

Actief zijn en bewegen, als ontspanning – dus niet als topsport, arbeid of huishoudelijk werk – is eveneens een probaat middel om de balans herstellen.
Massage is een vorm van ‘passieve beweging’ dat wil zeggen spierweefsel, gewrichten, bindweefsel en huid worden bewogen. Ook deze vorm van ‘bewogen worden’ kan bijdragen aan een  verbetering van lichamelijk en emotioneel welbevinden ( via endorfine ), vooral wanneer mensen langdurig onder stress geleefd hebben en elke prikkel van buiten af om te bewegen verdwenen of verstomd is.

Het Chinese begrip wu wei staat voor handelen zonder iets te doen.
De Italianen kenen het Dolce far niente – het zalige nietsdoen – en genieten………………………. dat is vaak makkelijker gezegd dan gedaan.
Niets doen is het moeilijkste wat er is…………………….heb ik ooit iemand horen zeggen.
Gewoon bezig zijn – zonder daar meteen per sé de beste in te willen zijn of daar perfectie in te willen bereiken – is een al een goede stress-loze manier van ontspannen en het vrijmaken van endorfinen. Kortom plaats maken voor lichamelijk welbevinden.

 

Dorst, 18 juli 2012
drs. H. Hoedemaker